Malatya Çarşısı'nda Geçti Zaman...

Vahap GÜNER

6 Şubat Depremleri Malatya'yı yıkıp geçmişti. Dondurucu soğuklarda dışarda kalan halk bir kaç günde Batı illerine nakledilmişti. Şehir boşalmıştı, kurtarma ekipleri enkazlara müdahale ediyordu. Kayseri, Adıyaman Yolu kapanmış, Sivas geçit vermiyor, tek yol Elazığ güzergahıydı.  Kaptajın suyu musluklardan çamur akıyor, su ve ekmeğe ulaşmak mümkün bile değildi. Enkazlarda kurtarma çalışmalarını izledik günlerce. Sonra yıkımları, kalkan toz bulşutlarını izledik.  23 Aydır da yıkımlar sürüyor. Evet Malatya'nın hasarı büyüktü, şehrin yarısı nerede ise zarar görmüştü. 100 Bin Konut, 25 bin işyeri, 150 Okul, 200 Cami, 100'den fazla resmi bina. Adliye, Cezaevi, Polis evi, Orduevi, Lojmanlar, Misafirhaneler, Oteller yıkılmış ya da ağır hasar almıştı. Olan olmuştu, suçlu arayan da yoktu. Deprem yıkıp geçmişti ama depremlerinde birer fırsat olduğu bilinen bir gerçekti. Yani depremin yıktığı şehirler, yeniden yapılırken daha planlı ve daha gösterişli oluyordu. Elazığ Depremlerinin yıktığı Doğanyol'da Yerinde Kentsel dönüşüm nasıl yapılırmışı görmüştük. Pütürge ilçesi depremlerden sonra adeta yeniden inşa edilerek tüm binaları yenilenmişti. Malatya Merkezi de öyle olur diye ümitlenmiştik. Hayaller dahi kurmuştuk. Yeni Malatya Çarşısı göz kamaştıracak ve Malatya depremi fırsata çevirecek diye düşünmüştük. Ama öyle olmayacağını 2023 Yılının Nisan ve Mayıs aylarında yapılan toplantılarda bizzat görmiş ve yazılarımla uyarmaya çalışmıştık. Başkanlıkları döneminde bir tek apartmanı dahi dönüştüremeyen yerel yöneticiler "Bakanım biz yerinde dönüşüm istiyoruz" dediler. Görevleri bitene kadar da yerinde dönüşüm deyip durdular. Kuyumcularımız güçlerini ortaya koyup Kuyumcular Çarşısıyla işe başladılar. Bakırcılar Çarşısı ilk temeli atılan çarşı olurken,  Akpınar-Emeksiz Caddesi devamına kadar boşaltılan alana çok sayıda çarşı planlanırken de uyarmaya çalıştım. Yapmayın, etmeyin, Çarşı dediğiniz yerin altı su, devasa bir nehirden bahsediyor bilim adamlarımız, "Suyun üzerinde cambazlık yapmaya gerek yok" dediysek de dinletemedik. Fore Kazıklar çakarız dediler. İnatla ve ısrarla Çarşıda çarşı deyip durdular. Esnaflarda, kuruluşlarda projeler konusunda tek bir uyarıları olmadı. Dükkanımda dükkanım... Ofisim de ofisim sesleri ağır bastı. Malatya Eski Belediye Başkanı A.Münir Erkal Ankara'dan uyardı, "Bu deprem bir fırsattır, Malatya Merkezini sağlam zeminlere taşıyın, madem su arıyorsunuz işte su kaynakları bunları kullanın" dese de dinleyen kim. Yerinde dönüşüm de dönüşüm diye avutulduk. Bari Çarşı yapılan yerdeki binaları seyreltin, Bakırcılar ve Demircileri başka yere alın, Balık ve Kasap Pazarını, Minibüs duraklarını uygun yere alın diye uyarılar yapılsa da  aldırış eden de olmadı. Hiç değilse, Malatya'nın Çarşı Projesi başta olmak üzere, tüm TOKİ Projelerini Malatya'da oluşturulacak Uzman bir ekibe inceleterek gerekli müdahale ve düzeltmeleri yapın diye uyardık, Bilim adamları konuştular duyan dahi olmadı. Ankara'da hazırlanan projeleri Malatya'da inceleyen dahi olmadı. Belediyeler bu durumu adeta seyretti.  Çarşıyı betona boğmayın dedik, bu kadar bina arasında ticaret olmaz dedik, dinleyen olmadı. Şimdi projeler yapıldı, ihaleler tamamlandı, binalar yükselmeye başladı, bir kısmı bir kaç ay sonra teslim edilecek, Çarşı projesindeki görüntü ortaya çıkmaya başladı. Hele hele Çınar Camiyi bir üçgenle kuşatan binaların halini görünce projeyi yapanlar utanmalıdır.  Labirenti andıran devasa binalar, daracık sokaklar, göstermelik otoparklar. Devasa Han tipi binalar. Labirenti andıran yapılar. Vatandaşın yaptığı paylaşımda yazdığı gibi, projeyi yapan plancılara, Mimarlara ve Mühendislere seslenerek:  "Pergeliniz yoktu tamam ama Cetvelinizde mi yoktu?" Yurt dışından kopyala yapıştır projeleri Malatya'da yükseldi. Eğri büğrü sokaklarda yükselen binalarda eksikliklerde cabası.  Malatya Mimarlar Odası Başkanı Yunus Emre Fidanel, Çarşıyı gezdikten sonra “Tespit ettiğimiz sorunlar var, düzeltilebilecek sorunlar aynı zamanda düzeltilemeyecek sorunlar da var. Bu sorunlarla ilgili çözüm önerilerimiz mevcut. Bununla ilgili tavsiyelerimizi ilgili mercilere ileteceğiz" demiş.  Sonra da Yeni Çarşıda görülen eksiklikleri açıklamış:  ⦁ Merkezde planlanmış ve kaba inşaatı biten avluların içerisine yeniden dükkân vb. eklemeler yapılmasının kent estetiğinde ve fonksiyonel alanlarda olumsuzluklara neden olacaktır.   ⦁ Kot farkından dolayı özellikle engelli vatandaşların rahat bir şekilde alışveriş yapabilmelerini zorlaştıracağından engelli rampaları konusuna özen gösterilmelidir. ⦁ Zemin katlarda bulunan dükkânlarda lavabo/WC alt yapısı olup üst kattaki ofislerde ortak WC'ler düzenlenmiştir. Mimari projenin yeniden düzenlenmesi tamamlanan bloklarda da küçük tadilatlarla her ofisin kendine ait lavabo/WC olmalıdır. ⦁ Çarşı merkezindeki blokların bodrum katında bulunan araç park yerlerinin yeterli seviyede olmamasından kaynaklı yaşanabilecek trafik sıkışıklığı için alternatif park alanlarının oluşturulması.  ⦁ Altyapı ve üst yapıda yaşanacak sorunların yeniden bir tadilat ve tamirata neden olmaması için tünel sisteminin bir çözüm olarak değerlendirilmelidir. ⦁ Yapı cephelerinde sonradan farklı uygulamalar yapılmaması için tek tip sundurma modeli oluşturulmalıdır. ⦁ Merkezle ilgili peyzaj projesinin belirlenerek alanlardaki oturma banklarının, aydınlatma tiplerinin, ağaçlandırma alanları ve ağaç tipleri belirlenmelidir.  ⦁ Avlularının birbirine geçişi sağlanmalı, taksi durakları ve bankamatiklerin yeri belirlenmelidir. "   Projelerin sonuna geldiğimiz şu günlerde yapılan tespitleri, görülen eksiklileri duyan ve gören olur mu bilmem ama bunun da zamanı geçti. Artık Çarşı projesinde ne yer almışsa onu kabulleneceğiz. Çünkü zamanı geçti. Projeler hazırlanırken gereken duyarlılığı göstermeyenlerin, bundan sonraki çabaları yapılanları değiştirmez. Ne diyelim Çarşı projesi Hayırlı olsun.